200 سال پیش در ایران چه لباس هایی مد بود؟

آیا می دانستید که اجداد ما اکثراً سفید و رنگین بودند، اما در گذشته ما کمتر تیره می شدیم. روندی که از ابتدای دوره پهلوی آغاز شده و این روزها به اوج خود رسیده است، در حالی که در گذشته رنگ های شاد در همه عرصه های زندگی اعم از لباس، نقاشی و آثار هنری به وفور دیده می شد. با «داریوش شهبازی» پژوهشگر و تاریخ شناس تهرانی گفت وگو کرده ایم.

به گزارش همشهریان به نقل از داریوش شهبازی، برای اینکه بدانیم مردم پایتخت در گذشته از چه رنگی استفاده می کردند، باید به گذشته میناکاری در ایران توجه کرد. هنری که قدمت آن به 1500 سال پیش باز می گردد. وی می گوید: در زمان قاجار و به خصوص دوره ناصری مناره های زیادی وجود داشت که از آن جمله می توان به قلمدان و جلد کتاب، قلیان، قلیان، گوشواره، سنجاق، پایه چراغ و … اشاره کرد که می بینید رنگ های مختلفی در آنجا به کار می رفته است. ; آبی، خاکستری و زرد رنگ های غالب هستند.

پارچه های ابریشم، زرابافت و اطلس سفید

در پارچه‌هایی که در دوره ناصری استفاده می‌شده و اکنون در موزه‌های داخلی و خارجی، رنگ سبز خاصی به چشم می‌خورد و اگر به لباس و پوشش دقت کنیم، می‌توان دریافت که ملل و اقوام مختلف از رنگ‌های متفاوتی استفاده می‌کردند. شهبازی می گوید: خانم ها وقتی می خواستند از خانه بیرون بروند، حجاب سفید بلندی به سر می کردند. روکش ها از پارچه پنبه ای و توری ساتن ضخیم با گلدوزی های طلا و ابریشم و رز بود.

سفید، لباس غالب رنگ

«گارسیا دی سیلوا» را سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس صفوی و جهانگرد در سفرنامه خود نوشته است. در دوران ناصری، زنان لباس‌های مختلفی می‌پوشیدند و کفش‌هایشان از چرم با رنگ‌های مختلف بود. او تأکید می کند که زنان لباس های گشاد و سفید می پوشند; او بیشتر از زندگی شاه عباس صفوی و پس از آن نوشت و در سفرنامه اش زنان پایتخت بیرون از خانه چادر سفید به سر می کنند.

«دورویل» می نویسد که افسرانی که در زمان فتحعلی شاه همراه ژنرال گارد بودند، چکمه های پارچه ای و لباس های رنگی نیز به تن داشتند. «اوگن فلاندن» نقاش فرانسوی می نویسد: زنان پارچه سفید بر سر می گذارند و شلوار و چاقوهای گشاد می پوشند. کفش های آنها زرد یا سبز است و لباس هایشان یکدست است.

تغییر لباس زنان پس از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ

نوع و رنگ پوشش تهران را می توان به 3 دوره به خصوص در دوره قاجاریه تقسیم کرد. از ابتدای قاجار تا سفر ناصرالدین شاه، پوشش همه افراد جامعه تقریباً یکسان است و البته تفاوت چندانی بین این زمان با دوران محمدشاه و فاتح نیست. علی شاه قاجار.

شهبازی توضیح می دهد: «ناصرالدین شاه پس از سفر یک بار برای همیشه لباس خود را عوض کرد. وقتی ناصرالدین شاه از شهرهای روسیه دیدن کرد و به لندن و پاریس رفت، دوست داشت زنانش آن لباس ها را بپوشند. به همین دلیل ناگهان تغییری اساسی در پوشش سالن زنان به وجود می آید. جالب است که این نوع پوشش به جامعه هم سرایت می کند و تغییری در نوع پوشش زنان در جامعه ایجاد می شود.

زمانی که جوراب های سفید با پاها از مشک ساخته شد

دوره بعدی از زمان مظفرالدین شاه تا پایان دوره قاجار است که پوشش خاص خود را دارد. شهبازی می گوید: «در عهد ناصری، اهل دربار اندرونی اعم از زنان دربار و خدمتکارانی که در اختیار زنان دربار بودند، از شلوار سفید و پارچه سفید استفاده می کردند. این نوع پوشش در بسیاری از عکس های دوره ناصری نیز دیده می شود. البته گاهی شلوار مشكی هم می پوشیدند.

مورخ فرانسوی «هنری دالمانی» در مورد رنگ کفش در این زمان نوشته است: «رنگ کفش بیشتر سبز، زرد و قرمز است. جوراب هایشان هم سفید و دست ساز است و گاهی پاهایشان مشک است.

مردانی با استخوان ترقوه تیره

به گفته شهبازی در سال های آخر حکومت ناصرالدین شاه جوراب های بی حاشیه سفید و رنگ کفش ها قرمز و سبز و آبی بود: شلوار و عمامه نیز رنگ تیره و گاه رنگ های دیگر داشت. در این مدت از رنگ های گرم مانند قهوه ای، بنفش و… استفاده می شد».

چادرهای کرباسی و راهدار

نقاشی در دوره قاجار دستخوش تغییرات و تحولات بسیاری شد. شهبازی می‌گوید: «در این دوره از همه رنگ‌ها در آثار استفاده می‌شد، اما از برخی رنگ‌ها مانند سرمه‌ای تیره و روشن، طلایی و نارنجی بیشتر استفاده می‌شد که نمونه‌های زیادی از آن‌ها را در موزه‌های مختلف داخلی و خارجی می‌بینیم. مانند موزه ملک و کاخ گلستان و موزه های دیگر.

این مورخ می افزاید: وقتی به نقاشی ها و آثار نقاشی به جا مانده از دوران قاجار و پهلوی مانند کمال الملک دقت می کنیم، می بینیم که کت مردان سبز، زرد، آبی، بنفش و قرمز است. شهبازی می گوید: در دوره مشروط تغییراتی به وجود آمد و در دوره پهلوی زنان چادر مشکی بر سر می انداختند و زنان از روبندهای کتان با راه راه آبی و سفید استفاده می کردند.

زنان با سبیل و گونه های قرمز

بخشی از رنگ را می توان در آرایش زنان در دوره ناصر نیز مشاهده کرد. آرایش زنان در این زمان قرمز بود. شهبازی توضیح می دهد: خانم ها گونه های خود را رژگونه می زدند و سبیل نازکی پشت لب می کشیدند و برای آرایش از موادی مانند حنا، سرخال، سرخاب و سفید کننده در رنگ های مختلف استفاده می کردند.

یونیفرم نظامی

در جنگ ایران و روسیه، عباس میرزا از گارد ژنرال فرانسوی و تیمش برای آموزش و تعلیم سربازان استفاده می‌کند که تغییراتی در بخش نظامی از جمله لباس ایجاد می‌کنند. تغییراتی که از سیستم فرانسوی گرفته شده بود و شامل شلوارهایی با رنگ های مختلف اما بیشتر سفید بود. شهبازی می افزاید: این روند در دوره ناصری نیز ادامه دارد. تصویری از دوران ناصرالدین شاه وجود دارد که ناصرالدین شاه با دیدن نظامیانی که شلوار سفید و کت خاکستری به تن دارند، حالش خوب است.